Deergh Sandhi in Sanskrit
दीर्घ संधि – अकः सवर्णे दीर्घः | Deergh Sandhi in Sanskrit (Sanskrit Vyakaran)
दीर्घ संधि का सूत्र है- अकः सवर्णे दीर्घः। यदि ह्रस्व या दीर्घ ‘अ, इ, उ तथा ऋ’ स्वरों के पश्चात् ह्रस्व या दीर्घ ‘अ, इ, उ या ऋ’ स्वर आएँ तो दोनों मिलकर क्रमशः ‘आ, ई, ऊ और ॠ’ हो जाते हैं। जैसे- विद्या + आलयः = विद्यालयः
नियम 1 – अ/आ + आ/अ = आ
अ + अ = आ
अ + आ = आ
आ + अ = आ
आ + आ = आ
अ/आ + आ/अ = आ के उदाहरण
शिव + आलयः = शिवालयः
विद्या + आलयः = विद्यालयः
पुस्तक + आलयः = पुस्तकालयः
हिम + आलयः = हिमालयः
श्रद्धा + अस्ति = श्रद्धास्ति
कमल + आकरः = कमलाकरः
दैत्य + अरिः = दैत्यारिः
शश + अङ्कः = शशाङ्क:
गौर + अङ्गः = गौराङ्गः
रत्न + आकरः = रत्नाकरः
यथा + अर्थः = यथार्थः
विद्या + अभ्यासः = विद्याभ्यासः
विद्या + अर्थी = विद्यार्थी
प्र + अर्थी = प्रार्थी
परीक्षा + अर्थी = परीक्षार्थी
राम + अवतारः = रामावतारः
सूर्य + अस्तः = सूर्यास्तः
धर्म + आत्मा = धर्मात्मा
परम + आत्मा = परमात्मा
कदा + अपि = कदापि
देह + अंतः = देहांतः
सुख + अन्तः = सुखान्तः
दीक्षा + अंतः = दीक्षांतः
आत्मा + आनंदः = आत्मानंदः
जन्म + अन्धः = जन्मान्धः
श्रद्धा + आलु = श्रद्धालु
सभा + अध्यक्षः = सभाध्यक्षः
पुरुष + अर्थः = पुरुषार्थः
परम + अर्थः = परमार्थः
पर + अधीनः = पराधीनः
वेद + अन्तः = वेदान्तः
सुषुप्त + अवस्था = सुषुप्तावस्था
अभय + अरण्यः = अभयारण्यः
श्रदा + आनन्दः = श्रद्धानन्दः
महा + आशयः = महाशयः
वार्ता + आलापः = वार्तालापः
महा + अमात्यः = महामात्यः
मूल्य + अंकनः = मूल्यांकनः
मुक्त + अवली = मुक्तावली
दीप + अवली = दीपावली
प्रश्न + अवली = प्रश्नावली
कृपा + आकांक्षी = कृपाकांक्षी
विस्मय + आदि = विस्मयादि
सत्य + आग्रहः = सत्याग्रहः
प्राण + आयामः = प्राणायामः
शुभ + आरंभः = शुभारंभः
मरण + आसन्नः = मरणासन्नः
शरण + आगतः = शरणागतः
नील + आकाशः = नीलाकाशः
सर्व + अंगीणः = सर्वांगीणः
रेखा + अंकितः = रेखांकितः
परा + अस्तः = परास्तः
गीत + अंजलिः = गीतांजलिः
प्रधान + अध्यापकः = प्रधानाध्यापकः
विभाग + अध्यक्षः = विभागाध्यक्षः
नियम 2 – इ/ई + ई/इ = ई
इ + इ = ई
इ + ई = ई
ई + इ = ई
ई + ई = ई
इ/ई + ई/इ = ई के उदाहरण
श्री + ईशः = श्रीशः
गौरी + ईशः = गौरीशः
नदी + ईशः = नदीशः
रजनी + ईशः = रजनीशः
मही + ईशः = महीशः
गिरि + ईशः = गिरीशः
हरि + ईशः = हरीशः
कवि + ईशः = कवीशः
कपि + ईशः = कपीशः
इति + इवः = इतीवः
अति + इवः = अतीवः
रवि + इन्द्रः = रवीन्द्रः
मुनि + इन्द्रः = मुनीन्द्रः
कवि + इन्द्रः = कवीन्द्रः
फण + इन्द्रः = फणीन्द्रः
गिरि + इन्द्रः = गिरीन्द्रः
शचि + इन्द्रः = शचीन्द्रः
यति + इन्द्रः = यतीन्द्रः
अभि + इष्टः = अभीष्टः
पृथ्वी + ईश्वरः = पृथ्वीश्वरः
नारी + ईश्वरः = नारीश्वरः
मुनि + ईश्वरः = मुनीश्वरः
प्रति + ईक्षा = प्रतीक्षा
नारी + इच्छा = नारीच्छा
परि + ईक्षा = परीक्षा
महती + इच्छा = महतीच्छा
अधि + ईक्षकः = अधीक्षकः
वि + ईक्षणः = वीक्षणः
प्रति + इतः = प्रतीतः
परि + ईक्षितः = परीक्षितः
परि + ईक्षकः = परीक्षकः
नियम 3 – उ/ऊ + ऊ/उ = ऊ
उ + उ = ऊ
उ + ऊ = ऊ
ऊ + उ = ऊ
ऊ + ऊ = ऊ
उ/ऊ + ऊ/उ = ऊ के उदाहरण
विष्णु + उदयः = विष्णूदयः
भानु + उदयः = भानूदयः
भानु + ऊष्मा = भानूष्मा
साधु + उपदेशः = साधूपदेशः
गुरु + उपदेशः = गुरूपदेशः
वधु + उत्सवः = वधूत्सवः
मधु + उत्तमम् = मधूत्तमम्
लघु + उत्तमम् = लघूत्तमम्
विधु + उर्ध्वम् = विधूर्ध्वम्
तरु + उर्ध्वम् = तरूर्ध्वम्
वधू + उर्मिः = वधूर्मिः
लघु + ऊर्मि = लघूर्मिः
सिँधु + ऊर्मि = सिँधूर्मिः
सु + उक्ति = सूक्तिः
वधू + उक्तिः = वधूक्तिः
मंजु + उषा = मंजूषा
अनु + उदितः = अनूदितः
नियम 4 – अ/आ + आ/अ
ऋ + ॠ = ॠ
ऋ + ॠ = ॠ
ॠ + ऋ = ॠ
ॠ + ॠ = ॠ
ऋ/ॠ + ॠ /ऋ = ॠ = ॠ के उदाहरण
होतृ + ऋकारः = होतृृकारः
पितृ + ऋणम् = पितृृणम्
मातृ + ऋणम् = मातृृणम्
कर्तृ + ऋणम् = कर्तृृणम्
कर्तृ + ऋणि = कर्तृृणि
कर्तृ + ऋद्धि = कर्तृृद्धिः
धातृ + ऋकार: = धातृृकार:
भर्तृ + ऋद्धि: = भर्तृृद्धि:
होतृ + ऋषि: = होतृृषि:
अन्य स्वर संधियाँ
1. दीर्घ संधि
2. गुण संधि
3. वृद्धि संधि
4. यण् संधि
5. अयादि संधि
6. पूर्वरूप संधि
7. पररूप संधि
8. प्रकृतिभाव संधि
संस्कृत में सभी शब्द रूप देखने के लिए शब्द रूप/Shabd Roop पर क्लिक करें और सभी धातु रूप देखने के लिए धातु रूप/Dhatu Roop पर क्लिक करें।
ATI sundrm